पुस्तक छाप्न चाहने एउटा लेखकको व्यथा
RAMCHANDRA KC
July 27, 2020
बिस्तारै मैले न्युयोर्कमा इन्टर्नसिप गर्दा पढेका पाण्डुलिपिहरू बजारमा छापिएर आएको देखेंँ । केही ठूला प्रकाशनबाट छापिएका थिए भने केही साना र मझौला प्रकाशन गृहबाट ।
डेभिडसँग मेरो पहिलो भेट दोस्रो इन्टर्नसिप गर्दा भएको थियो । आठौँ तलामा रहेको न्युयोर्क सेन्ट्रलपार्कमा अवस्थित त्यो लिटेरेरी एजेन्सीमा पाण्डुलिपि पढ्दै गर्दा उसको लिंक्डइन म्यासेज देखेँ । “हेलो राम, के मैले तिम्रो लिटेरेरी एजेन्सीलाई मेडिकल थ्रिलर पठाउन सक्छु ?”
त्यसपछि उसले मलाई इमेलमार्फत् पाण्डुलिपि पठाउन चाह्यो । अमेरिकी प्रकाशन गृहबाट आफ्नो पुस्तक छपाउने उसको योजना रहेछ ।
मैले डेभिडको लिंक्डइन प्रोफाइल दोहोर्याएर हेरेँ । ऊ जर्मनीको एउटा मेडिकल संस्थाको निर्देशक रहेछ ।
“डेभिड, हामी इमेलमार्फत पठाइएका पाण्डुलिपि लिन्नौं । मेल गरेर हार्डकपी नै पठाउनुपर्छ,” मैले कम्पनीकी मालिक रेचललाई नसोधी डेभिडको जवाफ फर्काएँ । अनि मैले उसलाई लिटेरेरी एजेन्सीको ठेगाना पनि पठाइदिएँ ।
कम्पनीकी मालिक रेचल ब्रिटिस थिई, तर उसकी सहायक क्याथरिन र अन्य तीनजना इन्टर्न भने अमेरिकी थिए ।
चारजना इन्टर्नमा हरेक दुईजनाले एउटै पाण्डुलिपि पढ्नुपर्थ्यो र एक पृष्ठ लामकक रिडर्स रिपोर्ट लेखेर क्याथरिनलाई बुझाउनुपर्थ्यो । अनि उसले ती दुई इन्टर्नको रिपोर्टलाई एउटै बनाएर रेचललाई देखाउँथी । रेचलले हेरेपछि भने लेखकहरूलाई इमेलमार्फत् पठाउँथी । पाण्डुलिपि पढ्ने तरिका मेरो पहिलो इन्टर्नसिपमा भन्दा यहाँ अलि भिन्न थियो । राम्रो लागे पुरै पढ्नुपर्थ्यो । नलागे सुरुका ३० पृष्ठ मात्र पढे पुग्थ्यो ।
रेचलसँग हाम्रो खासै कुरा हुँदैनथ्यो । भइहाल्यो भने पनि प्रायः दोहोर्याएर बोल्नुपर्थ्यो । ऊ प्रायः प्रकाशनगृहका सम्पादकसँग फोनमा व्यस्त हुन्थी । म उनीहरूको संवाद ध्यान दिएर सुन्थेँ । महत्त्वपूर्ण र लामा कुरा गर्नुपर्यो भने ऊ म बस्ने कुर्सीछेवैको सानो कोठामा जान्थी । यतिबेला भने मैले उताबाट बोलेका कुरा पनि सुन्न सक्थें ।
मलाई धेरै कुरा छिटो सिक्नु थियो ।
कहिलेकाहीँ फोनमा बोल्दा–बोल्दै रेचलले फोन आफ्नी सहायक क्याथरिनलाई दिन्थी । घरिघरि रेचलले बोल्दा–बोल्दैको फोन किन क्याथरिनलाई दिन्छे हँ ? मभित्र एक किसिमको कुतूहल उत्पन्न हुन्थ्यो ।
करिब तीन सातापछि मैले दुईजना इन्टर्नले डेभिडको पाण्डुलिपि पढिरहेको देखें । न्युयोर्कमै बस्ने आफ्नी छोरीसँग उसले त्यो पाण्डुलिपि पठाएको रहेछ । काम सकेर निस्कने बेलामा मैले ‘डेभिडको पाण्डुलिपि कस्तो रहेछ त रेचल’ भनेर सोधेँ । रेचललाई दोहोर्याएर सोध्नुअगावै क्याथरिनले मेरो प्रश्नको जवाफ फर्काई, “पुनर्लेखन गर्नुपर्ने रहेछ र डेभिडलाई इमेल पठाइसकेँ ।”
एकदिन मैले रेचल बाहिर निस्केको मौका छोपेर क्याथरिनलाई सोधेँ, “ए क्याथरिन, तिमीलाई घरिघरि यो रेचलले बोल्दा–बोल्दैको फोन किन दिन्छे हँ ?” आखिर मेरो अनुमान सही ठहरियो । रेचल ब्रिटिस भएकीले ऊ आफ्ना अमेरिकी ग्राहकका कुरा राम्रोसँग बुझ्दी रहिनछ र क्याथरिनलाई फोन दिने गर्दिरहिछ । यो थाहा पाउँदा मलाई एक किसिमको रमाइलो अनुभव भयो ।
दिनहुँ पाण्डुलिपि पढ्ने र रिपोर्ट तयार पार्ने एकै प्रकारको कामले मलाई वाक्क लाग्न थालिसकेको थियो । अलि नयाँनयाँ काम सिक्न पाए नि हुन्थ्यो भन्ने लागेको थियो ।
एक दिन काम सकिएपछि लिफ्टबाट ओर्लंदै गर्दा अन्य सहकर्मीहरूलाई सोधेँ, “के तिमीहरूले यहाँ नयाँ कुराहरू सिकिरहेका छौ त ?” मेरो प्रश्नको जवाफमा एउटीले उत्साहित हुँदै भनी, “अँ, सिकिरहेका छौं । रमाइलै भइरहेको छ ।” मैले ‘ए’ भनेंँ । अनि चुप लागेँ ।
करिब दुई महिनापछि मैले इन्टर्नसिप छाड्ने निधो गरेंँ, तर छाड्नुभन्दा पहिले डेभिडको पुस्तक के भइरहेको होला भन्ने जान्न मन लाग्यो । मैले डेभिडलाई लिंक्डइनमार्फत् मेसेज गरेर फेरि सोधँे । त्यसको केही घण्टापछि डेभिडको जवाफ आयो, “राम, रेचलका सम्पादकहरूसँग कुरा भइरहेको छ पाण्डुलिपि सम्पादनका लागि ।” लिटेरेरी एजेन्सीको व्यापार पुस्तक सम्पादनसम्म फैलिएको हुँदोरहेछ भन्ने कुरा पहिलोपटक प्रस्ट भयो मलाई ।
अब मैले न्युयोर्कमै रहेको पुस्तक मार्केटिङ तथा सेल्फ÷पब्लिसिङ कम्पनीमा नयाँ इन्टर्नसिप सुरु गरेँ, जुन तेस्रो थियो । त्यस कम्पनीकी मालिक रेजिना थिई । उसले इन्टर्नसिप सकिनासाथ पार्ट–टाइम काम दिने कुरा सुनाउँदा म खुसीले मख्ख परेको थिएँ । अब जागिरका लागि न्युयोर्क छोड्न नपर्ने भयो भनेर । केही साता बिते । यसैबीच मैले पुनः डेभिडलाई लिंक्डइनमार्फत उसको पुस्तक के हुँदै छ भनेर सोधेँ । उसले रेचलको सम्पादकमार्फत् पुस्तक पुनर्लेखन गर्दा मँहगो पर्ने र पुनर्लेखनपछि पनि ठूला प्रकाशकले छाप्ने ग्यारेन्टी नहुने कुरा मलाई सुनायो । अब के गर्ने होला भनेर सुझाव पनि माग्यो ।
मैले डेभिडलाई आफूले त्यहाँ काम छाडेको र अहिले नयाँ कम्पनीमा सुरु गरेको कुरा सुनाएँ । उक्त कम्पनीले उसले चाहे उसको पुस्तक ‘सेल्फ पब्लिसिङ’ गरिदिने कुरा पनि बताएँ । तर डेभिड भने उल्टै पैसा तिरेर आफ्नो पुस्तक सेल्फ–पब्लिस गर्ने सोचमा थिएन । ऊ कुनै ट्«याडिसनल अर्थात् प्रतिष्ठित प्रकाशकमार्फत आफ्नो पुस्तक छाप्न चाहन्थ्यो ।
रेजिनाले मलाई इन्टर्नसिपबाट सीधै जागिर दिने कुरा गरेकी हुँदा मैले काम पाउने आशामा अलि बढी नै मिहिनेत गर्न थालेंँ । इन्टर्नसिप नै भए पनि कोट र टाई लगाएर काममा जान थालेँ ।
करिब साढे दुई महिनापछि रेजिनाले अचानक मलाई पहिला बताएअनुसार काम दिन नसक्ने कुरा सुनाइ । म छाँगाबाट खसेजस्तो भए ! “राम, अहिले मसँग बजेट छैन त्यसैले तलाईं मैले काम दिन असमर्थ छु ।” यति भन्दै उसले मैले चाहेमा इन्टर्नसिप तुरुन्तै छाड्न सक्ने कुरा पनि भनि ।
त्यस दिन कामपश्चात् म लिफ्टबाट तल ओर्लें र सुइँसुइँ हिँड्न थालेँ । हिँड्दै गरेको न्युयोर्कको त्यो झकिझकाउ फिफ्थ याभेन्यु पहिलोपटक अँध्यारो देखेँ । पढाइ सक्नासाथ ठूला पब्लिसिङ कम्पनीमा काम पाइसकेका अमेरिकी साथीहरूलाई सम्झिएँ । अझै ग्रोसरी स्टोरतिरै काम गर्दै जागिर एप्लाई गर्दै गरेका थोरै साथीहरू सम्झेर चित्त बुझाएँ । ज्याक्सन हाइट्स जाने रेल स्टेसनसम्म आइपुग्दा अघिल्लो इन्टर्नसिपमा डेभिडको पाण्डुलिपि पढ्दै गरेका दुई इन्टर्नहरूको अनुहार सम्झिएँ । आखिर कामका लागि न्युयोर्क छाड्नुपर्ने भयो, रेल चढ्दै गर्दा म एक्लै फुसफुसाएँ ।
यसको करिब दुई महिनापछि म जागिरका लागि टेक्सस हान्निएँ ।
मेरो जागिर एक मेडिकल कम्पनीको पब्लिसिङ डिपार्टमेन्टमा थियो । कम्पनीकी निर्देशक क्यारेन थिई । अन्तर्वार्ता उसैले लिएकी थिई र उसलाई नै मैले कामको साप्ताहिक रिपोर्ट बुझाउनुपर्थ्यो । पहिलो र जिम्मेवारीपूर्ण काम भएको हुँदा यसले एक वर्ष बिहानदेखि बेलुकीसम्म मलाई पुरै व्यस्त बनाइदियो !
कम्पनीमा वर्षौं बिताएकी क्यारेनसँग काम गर्न यति सजिलो होला भन्ने मैले कल्पना पनि गरेको थिइनँ । उसलाई थाहा नभएको केही थिएन, जस्तो कि कुन फाइल कहाँ छ, कुन कर्मचारी कहिले नियुक्त भयो र कहिले काम छाड्यो, उसले के नयाँ कुरा कम्पनीमा ल्यायो, आदिआदि । यस्तो लाग्थ्यो, त्यो सम्पूर्ण पब्लिसिङ डिपार्टमेन्टका लागि क्यारेन टी. एस. इलिएट नै हो ।
मेरो छेवैको स्टेसनमा अर्की को–वर्कर थिई । उसको नाम मार्था थियो । उसलाई नबोल्ने मान्छे फिटिक्कै मनपर्दैनथ्यो । ऊसँग सम्बन्ध सुधार्नु छ भने मुसुक्क हाँसेर बोलिदिए पुग्थ्यो । जस्तो कि तिम्रो छोराको खबर के छ ? यसपालिको भ्याकेसनमा कहाँ घुम्न जाने योजना छ ? तिमीले लगाएको ज्याकेटको कलर मलाई असाध्यै मनपर्याे । जब एक–दुई दिन म मार्थासँग बोल्न बन्द गर्दथेँ अर्थात् बिर्सन्थेँं, उसँग मेरो सम्बन्ध बिग्रेजस्तो हुन्थ्यो र बिनाकारण बिग्रँदो सम्बन्धले थप उचाइ लिन्थ्यो ।
बिस्तारै मैले न्युयोर्कमा इन्टर्नसिप गर्दा पढेका पाण्डुलिपिहरू बजारमा छापिएर आएको देखेंँ । केही ठूला प्रकाशनबाट छापिएका थिए भने केही साना र मझौला प्रकाशन गृहबाट । ओहो, डेभिडको पुस्तक छापियो कि छापिएन होला । कार्य व्यस्तताले झन्डै बिर्सिइसकेको डेभिडको मलाई एक्कासि सम्झना आयो ।
“हेल्लो डेभिड, तपाईंको पुस्तक के हुँदै छ ?” लिंक्डइन खोलेर मैले डेभिडलाई एउटा मेसेज लेखेँ ।
त्यस साँझ कोठामा गएर लिंक्डइन खोलेँ, डेभिडले जवाफ पठाएको रहेछ । “रेचलले पुनर्लेखनको लागि सम्पादकको शुल्क ज्यादै महँगो लाग्ने भनेपछि अहिले बोस्टनको एक सम्पादकसँग कुरा गरिरहेको छु, राम ।” जवाफमा मैले ‘गुडलक्’ भनेँ र आफू पनि जागिरको लागि टेक्सस आएको कुरा लेखेँं । उसले तुरुन्तै फेरि अर्को म्यासेज पठायो, “राम, मेरो पुस्तक प्रकाशन हुनासाथ सबैभन्दा पहिला मैले तिमीलाई नै भन्नेछु ।”
काम सुरु गरेको करिब दुई वर्ष पुग्नलाग्दा अचानक म काम गर्ने विभागमा नयाँ निर्देशक नियुक्त भयो । क्यारेनलाई निर्देशकबाट सिनियर एडिटर बनाइयो । ऊ खुसी नै देखिन्थी । पहिले त सिनियर एडिटर र निर्देशकमा को ठूलो होला भन्नेमा अलमल्ल भएजस्तो गरेँ । अनुभवी र मिहिनेती क्यारेनको बढुवा हुनुपर्नेमा किन सिनियर एडिटर भई भन्ने कुरामा मलाई जिज्ञासा लाग्यो । यसैबीच सहकर्मी मार्थालाई यो कुरा सोधँें । उसले गोलमटोल जवाफ दिई । अमेरिकीहरू व्यक्तिगत लाभभन्दा आफू काम गर्ने संस्थाको हितमा बढी केन्द्रित हुँदा रहेछन्, मैले बुझेजसो गर्दै एउटा निष्कर्ष निकालेँ ।
टेक्ससमा काम गर्न थालेको करिब साढे दुई वर्ष पूरा भयो । अब त डेभिडको पुस्तक पनि छापियो होला ! मनमनै सोचेँ । र एकछिन काम रोकेर तुरुन्तै उसलाई एउटा मेसेज लेखेँ, “तिम्रो पुस्तक छापियो त, डेभिड ?” भोलिपल्ट प्रतिउत्तरमा उसले आफू केही समय बिरामी भएको र बोस्टनको एक सम्पादकसँग पुनर्लेखनका लागि सम्झौता गरिसकेको कुरा बतायो । अर्को म्यासेजमा उसले एडिटरसँग गरेको सम्झौतापत्र र उनीहरूबीच भएका वार्तालापको स्क्रिनसट पनि मलाई पठायो ।
केही समयपछि क्यारेनको पछाडि आएको नयाँ निर्देशक ६ महिना नपुग्दै कामबाट निकालियो । यो कुरा मैले अफिस गएपछि मात्र थाहा पाएँ । ‘हायर र फायर हुन त बेरै छैन होइन, मार्था ?’ मैले काम गर्दागर्दै जुरुक्क उठेर मेरी सहकर्मीछेउ गएर सोधेँं । उसले आफूलाई भने नयाँ निर्देशक फायर हुने संकेत बेलुका नै मिलेको कुरा सुनाई । एकछिन त मलाई झनक्क रिस पनि उठ्यो । तिमीहरू आँखाको भाकामा कुरा गर्छौ अनि के को थाहा नहुनु त ? आफैंले मात्र सुन्ने गरेर बोल्दै म कुर्सीमा आएर थपक्क बसँें ।
कुनै पनि बेला आफू पनि कामबाट फायर हुन सक्ने कल्पनाले म एकछिन अत्तालिएँ । एकपटक लिंक्डइनमार्फत् डेभिडलाई सम्पर्क गर्न खोजेँं ।
अफसोच्, उसले त मलाई लिंक्डइनमा ब्लक गरेको रहेछ, यसपालि । म स्तब्ध भएँ । तीन वर्षदेखिको हाम्रो कुराकानी, मैले उसलाई उसको पुस्तक प्रकाशनका लागि दिएका सर–सल्लाह सबै लिंक्डइनमा दोहोर्याएर हेरेँं । नराम्रो केही थिएन । ब्लक गर्नुपर्ने कारण केही भेटिनँ ।
मलाई डेभिडले किन ब्लक गर्यो होला ? यस्तै कौतुहलताले मलाई त्यस रात अबेरसम्म निद्रा लागेन ।
बिहान ब्युझँदा भने लिंक्डइनमा उसले मलाई किन ब्लक गर्यो भन्नेमा भन्दा पनि अमेरिकी प्रकाशन गृहबाट आफ्नो पुस्तक छपाइ छाड्ने डेभिडको सपना पूरा भयो कि भएन भन्ने जिज्ञासाले बढी सतायो !
This article was originally published on Baahrakhari.com.
Ram Khatri
Translator of Franz Kafka’s ‘The Metamorphosis’ in Nepali, Ram has worked as the managing editor and publishing manager for academic and commercial publishers in the United States. He holds an M.S. in publishing from Pace University, New York, and an M.A. in English literature from Tribhuwan University, Kathmandu. Ram is always fascinated by truly diverse, unrepresented, and heartwarming stories that touch lives.